Tên di sản : Đình Cơm Thi
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 100/QĐ – VHTT
Giới thiệu
Đình Cơm Thi làng Thanh Đớn xưa là ngôi đình cổ nhìn ra sông Tống Giang. Ngôi đình thờ Phan Tây Nhạc Ðại Vương về sau rước Tô Hiến Thành - viên quan văn võ toàn tài thời Lý, cai quản miền đất Thanh Hoá và Tống Quốc Sư, người Trung Quốc kết nghĩa anh em với Tô Hiến Thành vào đình phối thờ. Hàng năm, lễ hội đình Cơm Thi khai mở, thu hút không chỉ nam phụ lão ấu ở Tống Sơn tham dự mà còn dắt díu người dân khắp xứ Thanh vào hội.
Theo lệ, trước ngày vào hội chính mùng 8 tháng Giêng, làng Thanh Đớn làm lễ nhập tịch. Đúng giờ Tý - lúc nửa đêm, ông từ và các vị tiên chỉ mở cung cấm, dâng lễ cáo yết trời đất, Thành hoàng làng rồi làm lễ mộc dục, dùng nước ngũ vị hương để tắm tượng, lau đồ thờ rồi sau đó phong mũ áo đại trào cho tượng thờ, an vị trên ngai và xin phép Phan Tây Nhạc Ðại vương và các vị phúc thần cho phép làng xã mở hội cơm thi. Sáng hôm sau (mùng 8), vào giờ Thìn (từ 7 đến 9 giờ) toàn thể dân làng tổ chức rước kiệu thờ theo nghi thức cổ. Kiệu thờ gồm có kiệu Ông (Phan Tây Nhạc), kiệu Bà (Hoa Dung công chúa - vợ Phan Ông) và kiệu thờ Tô Hiến Thành. Các kiệu rước theo kiểu bát cống, kiệu mui luyện, kiệu võng sơn son thiếp vàng rực rỡ. Hành trình của đoàn rước kiệu khởi đầu từ đền Ông tới đền Bà rồi trở về tập hợp tại đình, có kiệu của Hội đồng thần linh ra nghênh đón. Đi đầu đám rước là đội múa sư tử, đồng thời làm nhiệm vị dẹp đám, tiếp đến là đội cờ, đội mang bát biểu, chấp kích chia làm hai hàng đều tiến; kiệu Ông đi trước, kiệu Bà theo sau, hai bên kiệu có lọng che và quạt vả theo hầu. Theo sau kiệu là dàn bát âm, tấu lên các làn điệu lưu thuỷ nghênh rước làm cho cuộc rước thêm phần uy nghi, rộn rã. Tiếp đến là các thiếu nữ rước lễ vật trong những chiếc hộp sơn son thiếp vàng vẽ rồng và phượng; chủ lễ và các bồi tế nối bước theo sau, đi sau cùng là các vị chức sắc trong làng xã và dân chúng. Đoàn rước đông vui với âm thanh và sắc màu lộng lẫy tựa như con rồng rùng rùng chuyển động, lướt trên nền xanh mượt mà của những ruộng lúa xuân, hướng về đình chầu lên nhang án, làm vui lòng Thành hoàng và các vị phúc thần của làng. Khi các cỗ kiệu đã yên vị, lễ vật dâng cúng đã biện sẵn cũng là lúc dàn trống tế nổi lên, việc tế lễ theo lệ cổ diễn ra nghiêm trang và thành kính. Không gian tế lễ được diễn ra trong đình. Trong nghi thức có màn hát múa trống cơm tế thần và múa mộc nhằm ôn lại công nghiệp của Thành hoàng làng vừa có công giúp vua chống giặc giữ yên bờ cõi, vừa giúp dân chăm lo việc nông trang được thực túc, binh cường. Bài chúc văn hàm súc mà thiêng liêng, khiến cho người dự lễ mắt rưng rưng lệ, lòng khắc ghi công lao khó nhọc của tiền nhân đối với mảnh đất này và mong cầu Thành hoàng, các vị phúc thần phù hộ cho làng xã, trăm họ bình an, nhân khang vật thịnh. Sau khi hoá chúc và lễ tất, mọi người tập trung trước sân đình để dự hội thổi cơm thi ôn lại tích xưa. Thanh Đớn xưa chia làm Thanh Đớn Nội và Thanh Đớn Ngoại. Thanh Đớn Nội lại chia ra các phe giáp: Nhất, nhị, tam, tứ, ngũ và Thanh Đớn Ngoại cũng có các giáp như vậy. Hàng tháng trời trước khi vào hội cơm thi, các bậc cao niên và người dân Thanh Đớn Nội và Thanh Đớn Ngoại đã lựa chọn con em của mình cho tập luyện chu đáo để cuộc thi diễn ra suôn sẻ và giành phần thắng. Vào hội, các giáp cử ra từng cặp trai thanh gái đảm, giỏi giang việc đồng áng và nội trợ đua tài. Sau tiếng trống báo hiệu cuộc thi đã điểm, người trong cuộc thi hối hả khẩn trương, bà con làng xã vòng trong vòng ngoài hò reo cổ vũ, cuộc thi mỗi lúc càng tỏ ra quyết liệt.
Việc thi tài đòi hỏi những cô thôn nữ giã thóc, giần, sàng, nấu cơm phải nhanh nhẹn khéo tay, phải chọn thóc tốt để cơm nấu dẻo thơm, chóng chín. Những chàng trai được chọn chạy đi lấy nước dùng cật tre và bùi nhùi kéo lửa, dùng nứa khô để nhóm lửa thổi cơm…đều là thanh niên vừa có sức khoẻ, lại mưu trí nhanh nhẹn, phối hợp nhịp nhàng với các cô gái để có nồi cơm đoạt giải, dâng cúng Thành hoàng làng với niềm tôn kính. Sau một tuần hương tiến hành các thao tác: kéo lửa từ cật tre khô, giã gạo từ thóc, đi lấy nước, bắc bếp thổi cơm…cặp nào nấu cơm chín trước, cơm dẻo vừa trắng lại thơm ngon, đơm cúng Thánh vào lúc chính Ngọ là thắng cuộc, đồng thời giáp của cặp thi tài ấy cũng được giải nhất. Giáp nào được giải, họ tin rằng năm đó việc đồng áng trong làng, ngoài xã sẽ phong đăng hoà cốc, mọi việc thuận lợi, may mắn. Trong thời gian diễn ra lễ hội đình Cơm Thi, các trò chơi dân gian, như: đánh cờ người, đánh bài điếm, chơi đu, thi chạy thẻ, chọi gà, đấu vật,…cũng diễn ra hào hứng, sôi nổi.